Nasze Forum "VOX MILITARIS"

Grzegorz

Planowanie strategiczne w Szwecji w latach 1939-1989.

W ostatnich latach w Szwecji ukazalo sie kilka ciekawych publikacji na temat planowania obronnego tego panstwa w latach 1939-1989 czyli od popczatku 2 Wojny Swiatowej do runiecia muru berlinskiego i zakonczenia dominacji ZSRR w Europie Srodkowej i Wschodniej. Moim zdaniem bedzie rzecza ciekawa przyblizenie polskiemu czytelnikowi przynajmniej najwaziejszych zalozen szwedzkiego planowania strategicznego w tamtym okresie czasowym. W niniejszym artykule korzystalem miedzy innymi z nastepujacych publikacji:

1. Bengt Wallerfelt, ”Si vis Pacem – Para Bellum. Svensk säkerhetspolitik och krigsplanering 1945-1975”, (szw. ”Si vis Pacem – Para Bellum. Szwedzka polityka bezpieczenstwa i planowanie wojenne w latach 1945-1975).
2. Bertil Nelsson, ”Fran Brunkeberg till Norrlandvind, 500 ar med svenskt infanteri” (szw. ”Od Brunkeberg do Norrlandvind, 500 lat ze szwedzka piechota”).

3. Tommy Pettersson, ”Med invasionen i sikte, En beskrivning och analys av flygvapnets luftoperativa doktrin 1958-1966. ”(szw. ”Z perspektywa inwazji. Opis i analiza doktryny operacyjnej sil powietrznych 1958-1966”).

4. Gösta Norrbohm, Bertil Skogsberg, ”Att flyga är att leva. Flygvapnet 1926-1976” (szw. ”Latanie jest zyciem. Wojska Lotnicze 1926-76”).

5. Gustaf von Hofsten, Jan Waernberg, ”Örlogsfartyg” (szw. ”Okrety Wojenne”).

Ze wzgledu na jego obszernosc artykul ten podzielilem na kilka czesci, odpowiadajace okresom czasowym.

Wstep

Szwecja jako kraj neutralny, zarowno podczas 2 Wojny Swiatowej jak i potem podczas tzw. ”Zimnej Wojny”, prowadzila strategiczne planowanie obronne majace na celu obrone swojej politycznej neutralnosci. W latach 40tych Szwedzi szli na pewne ustepstwa zarowno wobec Niemiec jak i wobec Wlk. Brytanii, starajac sie w miare mozliwosci zachwac neutralnosc oraz nie dac sie wciagnac do wojny po zadnej ze stron konfliktu. Wspierano przy tym w miare mozliwosci opor Finlandii oraz niesiono pomoc humanitarna, zwlaszcza pod koniec wojny.

W latach 1942-50 nastapil ogromny rozwoj szwedzkiech sil zbrojnych, zwlaszcza lotnictwa, ktore zostalo kilkakrotnie powiekszone . Swoj szczyt potegi szwedzkie lotnictwo wojskowe osiagnelo na poczatku lat 50tych, kiedy dysponowalo ponad 1000 maszynami bojowymi w pierwszej linii i bylo wowczas czwartym co do wielkosci lotnictwem wojskowym swiata.
Rowniez wojska ladowe i marynarka wojenna zostaly znacznie wzmocnione.
W wojskach ladowych liczba dywizji piechoty (DP) zwiekszyla sie z 4 do 10. Powstaly 3 Korpusy Armijne oraz rozbudowano wojska pancerne, artylerie i jednostki obrony przeciwlotniczej.

Majaca wielowiekowa tradycje szwedzka marynarka wojenna wzbogacila sie w tym okresie o wiele nowych okretow zwlaszca niszczycieli, okretow podwodnych, tralowcw i scigaczy torpedowych. Pod koniec lat 40tych doszly budowane we Wloszech krazowniki oraz niszczyciele i dalsze okrety podwodne rodzimej produkcji.

Po 2 wojnie swiatowej jedynego agresora spodziewano sie ze wschodu w postaci ZSRR i innych panstw wasalnych podbitych przez to mocarstwo tj. PRL czy NRD.
Dlatego cwiczono w praktyce tylko i wylacznie warianty obrony od wschodu.
Generalnie przygotowywano sie do obrony przeciwinwazynej w poludniowej i wschodniej Szwecji oraz do dzialan opozniajacych w polnocnej czesci kraju.
Opracowano takze rozne scenariusze wspopracy wojskowej z NATO, zwlaszcza z Wlk Brytania, USA, Norwegia i Dania.

Czesc 1. Okres Drugiej Wojny Swiatowej, lata 1939-1945.

Rok 1939r zastal Szwecje kompletnie nieprzygotowana do odparcia agresji hitlerowsich Niemiec. Wobec slabosci militarnej tego panstwa w latach 1918-1933 w Szwecji przygotowywano sie glownie do odparcia ewentualnej agresji ze strony komunistycznego ZSRR i dlatego wzmacniano glownie marynarke wojenna oraz obrone ladowa na polnocy kraju.
Wobec wzglednej slabosci floty sowieckiej na Baltyku w porownaiu z silami szwedzkiej marynarki wojennej wykluczano bezposredni desant na szwedzkie wybrzeza. Dzialanie wojsk ladowych planowano glownie w polnocnej czesci kraju w ewentualnym sojuszu z armia finska.

Niemiecka a potem sowiecka inwazja na Polske w 1939r, Wojna Sowiecko-Finska oraz okupacja Krajow Baltyckich przez Sowiety doprowadzily do zmiany polozenia strategicznego Szwecji na gorsze, gdyz flota sowiecka zagarnela nadbaltyckie bazy i porty morskie mogace sluzyc do inwazji na Szwecje. Ponadto jesliby wojska finskie na polnocy zostaly rozbite przez Armie Czerwona to Szwecja zostalaby teoretycznie narazona na bezposrednia agresje na ladzie ze strony ZSRR.

Rok 1940 oznaczal dla Szwecji takze niebezpieczesntwo agresji ze strony owczesnego sojusznika ZSRR czyli hitlerowskich Niemiec. Dowodztwo szwedzkie bylo pod wielkim wrazeniem sukcesow armii niemieckiej w Norwegii i Danii w kwietniu 1940r gdzie po stosunkowo niewielkim oporze udalo sie okupowac te kraje. Okupacja Norwegii przez Niemcy mogla byc smiertelnym zagrozeniem dla suwerennosci Szwecji gdyz liczaca wieleset kilometrow granica szwedzko-norweska byla praktycznie nie broniona i w latach 1940-43 istnialo realne zagrozenie niemiecka inwazja, zwlaszcza ze szwedzki ruch nazistowski byl bardzo aktywny w tamtym okresie i mogl zagrozic stabilnosci politycznej Szwecji od wewnatrz tak jak to sie stalo np. w Norwegii.

Szwedzkie wojska ladowe byly w 1939r bardzo nieliczne gdyz skladaly sie jedynie z 4 dywizji piechoty (DP) z 2 samodzielnymi batalionami czolgow, nielicznymi jednstkami kawalerii i ze stosunkowo niewielka artyleria. Na czas wojny 1 DP miala byc rozlokowana na polnocy kraju, 1DP w rejonien stolicy panstwa jako rezerwa strategiczna, 1DP w okolicy Geteborga i 1DP na poludniu Szwecji w prowincji Skania. Z dwoch posiadanych w 1939r batalionow pancernych jeden stacjonowal pod Sztokholmem a drugi w zachodniej Szwecji, kilkadziesiat kilometrow od Geteborga (Skövde). Pozatym niewielkie oddzialy graniczne byly rozlokowane na dalekiej polnocy kraju oraz na granicy szwedzko-norweskiej glownie w wojewodztwie Värmland. Szwecja posiadala w latach 30tych kilka twierdz.
Najwieksza twierdza ladowa byla Twierdza Boden (szw. ”Bodens Fästning”), polozona na polnocy kraju (obiekt zamkniety dla obywateli innych krajow jeszcze do poczatku lat 90tych). Druga taka twierdza byl Karlsborg, polozona nad jeziorem Vättern, majacy byc takze rezerwowa stolica Szwecji na wypadek wojny z Rosja lub pozniej z ZSRR.

Od lata 1940r przystapiono do budowy linji umocnien w prowincji Värmland ale z uwagi na szczuplosc sil oraz ogromny obszar byly one stosunkowo latwe do obejscia. Istnialo takze kilka mniejszych twierdz, glownie morskich., rozlokowanych wzdluz szwedzkiego wybrzeza.

Bardzo slabe lotnictwo szwedzkie, istniejace jako osobny rodzaj sil zbrojnych od 1926r., posiadalo tylko 180 samolotow bojowych, produkcji brytyskiej, holenderskiej, niemieckiej i amerykanskiej, zgrupowanych w kilku flotyllach lotniczych.

W 1939r. w jego skladzie bylo:

40 bombowcow B3 (Ju 86)
30 lekkie bombowce B4 (Hawker Hart)
50 mysliwcow J8 (Golster Gladiator)
25 samolotow rozpoznawczych S6 (Fokker, 2-platowce)
25 samolotow rozpoznania morskiego S5 (Handley Page)
10 samolotow torpedowych (wodnosamoloty He 115)
Do tego dochodzilo ok 80 samolotw szkolnych.

Personel szwedzkich sil powietrznych liczyl w 1939r ok. 6700 ludzi w tym ok. 1000 kadry zawodowej ok. 4700 poborowych i ok 1000 cywilow.

Stosunkowo sprawna i rozbudowana byla w koncu lat 30tych szwedzka Krolewska Marynarka Wojenna liczaca miedzy innymi: 10 pancernikow, 3 krazowniki (w tym jeden HMS ”Gotland” z wodnosamolotami na pokladzie), 15 niszczycieli, 5 eskortowcow, 5 kutrow torpedowych, 13 okretow podwodnych oraz 32 wedety oraz wiele innych mniejszych okretow.

W planie zbrojen z 1942 r. zorganizowano dalsze 2 DP oraz powolano do zycia nowe rodzaje wojsk. Z Artylerii wylaczono i uzsamodzielniono Artylerie Przeciwlotnicza, z Piechoty wyloniono i usamodzielniono Wojska Pancerne. Pozatym utworzono nowe Wojska Kwatermistrzowskie.

W 1945r szwedzkie wojska ladowe skladaly sie juz z 10 DP zgrupowanych w 3 Korpusach.Armijnych, polnocnym, srodkowym i poludniowym.

Bardzo rozbudowane zostalo takze lotnictwo, skladajace sie z w 1945r z ok. 600 samolotow bojowych zgrupowanych w 16 fotyllach (pulkach lub skrzydlach ) w tym 6 mysliwskich, 6 bombowych, 3 rozpoznawczych i 1 samolotow torpedowych.

W 1945r. szwedzka Krolewska Marynarka Wojenna skladala sie z 7 pancernikow, 2 krazownikow, 15 niszczycieli, 12 eskorotwcow, 26 okretow podwodnych 20 kutrow torpedowych, 42 tralowcow, 2 duzych okretow minowych oraz 16 wedetow.. Znacznie wzmocniona zostala szwedzka artyleria nadbrzezna (dziala morskie kal. 75mm, 152 mm, 210 mm, 240 mm oraz 305 mm).

W latach 1939-45 szwedzkie planowanie strategiczne opieralo sie na planach obronnych, ktore byly numerowane na podstawie lat powstania np. ”Plan Obronny 1939”.
W 1939 r obowiazywal ”Plan Obronny 1939” (szw. ”Försvarsplan 1939”) opracowany na podstawie przygotowan i decyzji parlamentu (Riksdagu) podjetej w 1936r .

Zakladal on 2 podstawowe scenariusze tzw. ”Wypadki Wojny” (szw. ”Krigsfall”) z numeracja rzymska.

Krigsfall I (Niemcy)

Krigsfall II (Zwiazek Sowiecki)

Na podstawie decyzji parlamentu z 1942r w latach 1942-43 powstal ”Plan Obrony 1943”, skladajacy sie z nastepujacych scenariuszy:

Krigsfall I (Niemcy)

Krigsfall I:Ö (Niemcy + Sowiety) – Sowiety od granicy polnocnej.

Krigsfall II (Sowiety)

Krigsfall III (Wlk. Brytania/USA)

Jako ciekawostke historyczna mozna nadmienic fakt ze Niemcy faktycznie opracowali plan okupacji Szwecji, oznaczomny kryptonimiem ”Kölen”. Plan ten zostal opublikowany w Szwecji dopiero w 1961 roku.
Planisci niemieccy oceniali dowodztwo szwedzkie jakom kompetentne a slabosci upatrywali glownie w malej ilosci broni pancernej, lotnictwa i stosunkowo nielicznej artylerii. Byli zdania (i slusznie) ze armia szwedzka jest stosunkowo malo wycwiczona jesli idzie o operowamnie wiekszymi jednostkami typu pulk czy dywizja. Obliczano ze jesli szwedzka armia dozbroji sie wedlug planow z 1942r to bedzie gotowa do wojny dopiero w 1949r. Jednym z glownych wspolautorow niemieckiego planu ataku na Szwecje byl general porucznik Adolf von Schell.

W styczniu 1943r opracowal on plan majacy na celu atak rewencyjny na Szwecje w razie spodziewanej intrwencji Aliantow Zachodnich w Skandynawii. Plan ten zakladal smialy i decydujacy atak z udzialem 1 DPanc, 5-6 DP oraz silych jednostek spadochronowych z terytorium Norwegii. Tymi silami planowano pokonac liczniejszego przeciwnika (10 DP plus oddzialy forteczne i graniczne). Liczono sie ze skutecznym szwedzkim oporem glownie w lasach ale liczono na sukces w terenie otwartym w dolinach rzek itp, czyli tam gdzie moznaby wykorzystac wlasna przewage w broni pancernej i lotnctwie. Glowne uderzenie niemieckie mialo isc w nastepujacych kierunkach:

1. Z Trondheim i Röros przez Storlien-Järpen oraz Asarna-Östersund i potem na Sundsvall i wzdluz glownej drogi na polnoc. Do zajecia lotniska(bazy) w Östersunds planowano zyc desantu spadochroniarzy.

2. Planowano takze desant morski z udzialem sil niemieckich staconujacych w Finlandii na miasto-port Örnsköldsvik, czyli am gdzie fota szwedzka nie miala stalej. Po wyladowaniu sily te mialy blokowac ”szwedzka linje Maginota” zyli twierdze Boden.

3. W srodkowej Szwecji zamierzano ominac szwedzkie umocnienia budowane od 1940r w prowincji Värmland poprzez uderzenie z rejonu Trysil w Norwegii w kierunku na Mora-Falun oraz Malung-Ludvika. Znacznej koncentracji sil szwedzich oczekiwano dopiero w rejonie Västeras-Uppsala. Planowano takze ataki dezinformacyjne jednostek spadochronowych na Kil i Sunne, majace na celu zwiazanie walka sil staconujacych w prowincji Värmland.

4. Taka sama taktyke zamierzano zastosowac na poludniu oraz w rejonie Sztokholmu.

W tym samym czasie niemiecka Kriegdsmarine miala polozyc zagrody minowe i zablokowac glowne bazy szwedzkiej floty wojennej. Drugim zadaniem byla oslona wlasnych sil desantowych na polnocy (desant na Örnsköldsvik).

Glownym zalozeniem powodzenia tego planu bylo zaskoczenie, szybkosc i zdecydowane dzialanie sil niemieckich. Silne uderzenia sil pancernych i lotnictwa mialy zniszczyc glowne sily szwedzike a potem w gre mialy wchodzic glownie operacje oczyszczajace i negocjacje majace na celu kapitulacje resztek sil szwedzkich tak jak to bylo miedzy innymi w Polsce we wrzesniu 1939r.

Z realizacji tego planu zrezygnowano w polowie 1943, gdyz Niemcy potrzebowali wojska na froncie wschodnim i musieli przerzucic tam kilka dywizji z Norwegii.

W latach 90tych szwedzki historyk Zetterberg znalazl w archiwach niemieckich dokumenty ktore swiadczylyby o niemieckich przygotowaniach do akcji terroru i sabotazu na duza skale wymierzonego w Szwecje. W niemieckiej analizie datowanej ze stycznia 1945r pisano ze po odejsciu proniemieckiego gen Thörnella ze stanowiska dowodcy szwedzkich wojsk ladowych, istniala obawa ze nowy dowodca gen. Jung, planuje przystapienie Szwecji do wojny po stronie aliantow. Sytuacja wymagala wedug OKW zdecydowanych kontrposuniec. W analize postulowano zamontowanie ramp dla wyrzutni V1 iV2 w celu atakow terrorystycznych na szwedzkie miasta, glownie Sztokholm.
Szybka kleska Niemiec zapobiegla realizacji tych planow.

W nastepnej czesci artykulu przedstawie zasadnicze zalozenia szwedzkich planow obronnych w okresie ”Zimnej Wojny”.